آمارها نشان می‌دهند حدود ۹۰ درصد افراد تشخیص داده شده با دیابت، مبتلا به نوع ۲ هستند که معمولاً در سنین بالای ۳۰ سال رخ می‌دهد و در گذشته به آن دیابت بزرگسالی گفته می شد، اما امروزه با گسترش روزافزون چاقی در کودکان، این نوع دیابت در سنین پایین‌تر نیز دیده می‌شود.
تحقیقات اخیر نشان داده اند که نه تنها شیوع دیابت نوع ۲ بلکه شیوع پیش دیابت نیز به شدت افزایش یافته است. پیش دیابت به شرایطی گفته می‌شود که سطح گلوکز خون از حد طبیعی بالاتر است، اما در اندازه معیارهای ابتلا به دیابت نیست. پیش دیابت با اختلال تحمل گلوکز، چاقی (به ویژه چاقی شکمی)، اختلال در چربی خون (به ویژه تری گلیسیرید بالا و یا HDL پایین) و فشارخون بالا مرتبط است. افرادی که در مرحله پیش دیابت قرار دارند، در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع دو هستند، اما خوشبختانه این اتفاق تا حد زیادی قابل پیشگیری است.
چه کسانی باید از نظر ابتلا به دیابت ارزیابی شوند؟
بزرگسالان دچار اضافه وزن که یکی از عوامل خطر زیر را دارا هستند، حتی اگر هیچ گونه علامتی نداشته باشند، قند خونشان را بررسی نمایند. این عوامل خطر عبارتند از:
- عدم فعالیت بدنی
- سابقه دیابت در افراد درجه یک خانواده
- سابقه دیابت بارداری
- فشار خون بالا
- هایپرلیپیدمی
- کیست تخمدان
- سابقه بیماری‌های قلبی عروقی
معیار تشخیص پیش دیابت چیست؟
با اندازه‌گیری قند خون فرد در شرایط آزمایشگاه، در صورتی که قند خون ناشتا در محدوده 125 – 100 میلی گرم/دسی لیتر و قند خون دو ساعته (۲ ساعت پس از خوردن ۵۷ گرم گلوکز خوراکی) 199 – 140 و هموگلوبین ای‌وان‌سی (HbA1c) در محدوده ۵/۷ -6.4 باشد، فرد در مرحله پیش دیابت قرار دارد. چنان چه نتایج آزمایش قند خون فرد در محدوده طبیعی باشد، توصیه می‌شود هر سه سال یکبار آزمایش تکرار شود و اگر نتیجه آزمایش مرحله پیش دیابت را نشان دهد، ضمن تغییر سبک زندگی بایستی سالی یک مرتبه آزمایش اندازه‌گیری قند خون انجام شود.
درمان پیش دیابت: دارودرمانی یا اصلاح سبک زندگی؟
اگرچه ژنتیک در بروز دیابت نوع ۲ نقش دارد اما با اصلاح سبک زندگی می‌توان از بروز آن پیشگیری نمود. درمان اصلی در مرحله پیش دیابت، اصلاح سبک زندگی است که عبارت است از: رعایت برنامه غذایی سالم، انجام فعالیت بدنی، کاهش وزن، مدیریت استرس و ترک مصرف. اصلاح سبک زندگی می‌تواند پیش دیابت را درمان کند یا پیشرفت آن به دیابت نوع دو را به تعویق بیاندازد. در برخی موارد پزشک در این مرحله نیز دارو تجویز می‌نماید، البته باید توجه داشت که در مرحله پیش دیابت، دارو درمانی به تنهایی نمی‌تواند مانع از گسترش و پیشرفت پیش دیابت به دیابت نوع ۲ شود و حتماً باید فرد سبک زندگی سالمی نیز داشته باشد.
اگر در مرحله پیش دیابت هستید، سبک زندگی خود را چگونه تغییر دهید؟
1. رعایت برنامه غذایی سالم
برنامه غذایی افراد پیش دیابتی باید متنوع و متعادل، غنی از سبزیجات پرفیبر و محدود از کربوهیدرات‌های زود جذب باشد. پیشنهاد می‌شود از غلات کامل به جای تصفیه شده استفاده کنید. غلات کامل حاوی ویتامین‌های ضروری، مواد معدنی مورد نیاز بدن و همچنین سبوس یا فیبر هستند. آنزیم‌های گوارشی به راحتی نمی‌توانند نشاسته همراه با سبوس و فیبر را بشکنند و به گلوکز تبدیل کنند. به همین دلیل مصرف غلات کامل که حاوی سبوس و فیبر هستند به کنترل بهتر قند خون کمک می‌کنند. از طرف دیگر، نان سفید، برنج سفید، پوره سیب زمینی، دونات و بسیاری از غلات صبحانه منجر به افزایش قابل توجه قند خون خواهند شد. از مصرف نوشیدنی‌های حاوی شکر پرهیز کنید؛ چرا که منجر به افزایش وزن می‌شوند. همچنین تحقیقات زیادی نشان داده‌اند که مصرف زیاد نوشیدنی‌های حاوی شکر می‌تواند باعث افزایش تری‌گلیسرید، کاهش HDL و افزایش مقاومت به انسولین می‌شود که از عوامل خطر بروز دیابت هستند.
بهتر است در انتخاب منابع چربی دقت کنید. چربی های غیر اشباع که در روغن‌های گیاهی مایع نظیر روغن زیتون، مغزها و دانه‌ها و آووکادو وجود دارند، انتخاب‌های مناسب تری هستند. در مقابل، چربی‌های ترانس که در مارگارین، غذاهای سرخ شده و رستورانی و روغن‌های جامد هیدروژنه وجود دارند، نباید استفاده شوند. همچنین بهتر است از لبنیات کم چرب و پنیرهای کم چرب به جای انواع پرچرب آنها استفاده کنید.
2. انجام فعالیت بدنی
سبک زندگی فاقد تحرک کافی، عامل بروز بسیاری از بیماری‌های مزمن از جمله دیابت نوع ۲ است، درنتیجه یک فعالیت ورزشی منظم باعث کاهش احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ و سایر بیماری‌های مزمن خواهد شد. فعالیت ورزشی منظم یک جزء کلیدی در مدیریت دیابت است که با مصرف بیشتر قند خون، به کاهش وزن و کنترل بهتر قند خون کمک می‌کند. فعالیت بدنی می‌تواند حساسیت به انسولین را افزایش دهد و چربی شکمی را کاهش دهد. توصیه انجمن دیابت آمریکا ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش هوازی با شدت متوسط است که این فعالیت ورزشی باید حداقل سه بار در هفته انجام شود. به منظور پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع ۲ راهی بیابید که در طول روز بیشتر فعالیت داشته باشید. مثلاً هنگام تماشای تلویزیون پیاده روی کنید یا موقع صحبت با تلفن به جای نشستن راه بروید یا خودروی خود را کمی دورتر از محل کار پارک کنید تا فرصتی برای پیاده‌روی داشته باشید.
3. کاهش وزن
اضافه وزن و چاقی یکی از مهمترین علل بروز دیابت نوع ۲ است. مطالعات نشان داده‌اند که در افراد پیش دیابت کاهش ۷ درصد وزن بدن تا حد زیادی می‌تواند از بروز دیابت نوع ۲ پیشگیری کند یا بروز آن را به تعویق بیاندازد. اگر اضافه وزن دارید استفاده از راه کارهای زیر کمک می‌کند تا غذای کمتری میل کنید:
سعی کنید آهسته غذا بخورید، زیرا دانشمندان معتقدند که حدود ۲۰ دقیقه طول می‌کشد تا معده پیغام سیری را به مغز ارسال کند، از این رو سریع غذا خوردن، باعث می‌شود بیش از حد نیاز بدن غذا میل کنید. مقابل تلویزیون غذا نخورید. تماشای تلویزیون باعث می‌شود حجم بیشتری غذا بخورید.
4. ترک مصرف دخانیات
یکی از عوامل خطر بروز دیابت مصرف سیگار و سایر دخانیات و حتی سیگارهای الکترونیکی است. گفته می‌شود افراد سیگاری ۳۰ تا ۴۰ درصد بیشتر از افراد غیرسیگاری در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند. مشاوره در مورد قطع استعمال دخانیات باید در فرآیند مراقبت‌های دیابت مدنظر قرار گرفته شود، چرا که سیگار کشیدن کنترل دیابت را نیز دشوار می‌سازد. تحقیقات نشان داده‌اند افراد مبتلا به دیابت که سیگار می‌کشند، بیشتر از افراد مبتلا به دیابت غیرسیگاری در معرض ابتلا به عوارض دیررس دیابت به ویژه عوارض قلبی ـ عروقی قرار دارند.
5. مدیریت استرس
بسیاری از ما استرسهای مختلفی را در طول زندگی تجربه می‌کنیم؛ چه استرسهای مقطعی مرتبط به یک زمان خاص و چه استرس مربوط به فشار کاری زیاد یا شرایط زندگی. استرس نه تنها باعث ایجاد احساس ناخوشایند در ما می‌شود، بلکه روی سلامتی و عملکرد بدن نیز تأثیر می‌گذارد؛ در زمان استرس سطح هورمون‌های کورتیزول، اپی‌نفرین و گلوکاگون افزایش می‌یابد که اثر آنها ضد اثر انسولین است و منجر به افزایش قند خون می‌شوند. در این راستا ورزش‌هایی مانند یوگا می‌تواند کمک کننده باشد. استرس طولانی مدت می‌تواند زمینه ساز بروز بیماری‌های قلبی ـ عروقی، دیابت، افسردگی، فشار خون بالا و ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن باشد. بنابراین خیلی مهم است که آن را جدی بگیریم و در این زمینه می‌توانیم از راهنمایی مشاوران و روان‌شناسان متخصص نیز کمک بگیریم.