دیابت چیست؟
دیابت بیماری است که در آن قندخون فرد مبـتلا بالاسـت. انـسولین ماده ای است که در لوزالمعده تولید میشود و باعـث مـیشـود قنـد موجود در غذا به صورت انرژی مورد استفاده سلول های بـدن قـرار گیرد. افزایش قندخون دو علت میتواند داشته باشـد: یـا لوزالمعـده قادر نیست به میزان کافی انسولین ترشح نماید و یا سلول های بـدن نمیتوانند در پاسخ به انسولین قنـدخون را برداشـت نمـوده و آن را مصرف کنند. در صورت بروز دیابت اگر قند خون کنترل نـشود مـی تواند عوارض زیادی روی قسمت های مختلف بدن داشته باشد. هنگام مـسافرت ممکـن اسـت بـه علـت تغییـر برنامـه هـای روزانـه مشکلاتی برای بیماران دیابتی پیش آید و کـسب آگـاهی و آمـادگی لازم برای پیش گیری از بروز این مشکلات ضروری اسـت. بیمـاران دیابتی با برنامه ریزی مناسب و رعایت نکـات توصـیه شـده (کـه در ادامه به آن ها اشاره می شود) میتواننـد ماننـد دیگـر افـراد خـانواده مسافرت بی خطری داشته باشند.
هنگام مسافرت ممکن است به علت تغییر برنامه های روزانه مشکلاتی برای بیماران دیابتی پیش آید.
نکات عمومی مربوط به مسافرت برای کلیه بیماران دیابتی
• با توجه به بـروز مـشکلات احتمـالی در مـسافرت، تغییـر میـزان فعالیت و نیـز تغییـر برنامـه زندگی و نوع و زمان تغذیه، به بیماران دیابتی به ویـژه در نــوع وابــسته بــه انــسولین (نوع1) توصیه میشـود کـه دستگاه سنجش قند خـون و نوارهای سنجش قند و کتون ادرار را بـه همـراه داشـته باشـند و نسبت به روزهای دیگر با فواصل کمتری قندخون خود را انـدازه گیری نمایند.
• به همراه داشتن کارت هویت بیماری، کـه بیـانگر ابـتلاء فـرد بـه دیابت باشد، برای تمام بیماران ضروری اسـت. ایـن کـارت بایـد حاوی اطلاعاتی مبنی بر نوع درمـان و شـماره تمـاس در مـوارد فوریتی (اورژانس) باشد.
• ورزش یا افزایش فعالیت بدنی طـی سـفر ممکـن اسـت باعـث کاهش قندخون شـود. از سـوی دیگـر تـنش(اسـترس)، نشـستن طولانی و عدم فعالیت در مسافرت ممکن اسـت باعـث افـزایش قندخون گردد. لذا طی مسافرت بهتر است قندخون به طور مرتب و خصوصاً بعد از بروز هر نوع استرس یا انجام فعالیـت سـنگین اندازه گیری شود.
طی مسافرت بهتر است قندخون به طور مرتب و خصوصاً بعد از بروز هر نوع استرس یا انجام فعالیت سنگین اندازه گیری شود.
بیمار دیابتی باید قبل از سـفر از پزشک معالج خود دو نامـه درخواست کند:
1 .برای مأموران امنیتی: مبنـی بر این که او مبـتلا بـه دیابـت است و باید سرنگ، قلم مخصوص تزریق انسولین و سوزن حمل کند.
2 .برای پزشک: که در بردارنده نـوع دیابـت، نـوع دارو یـا انـسولین مورد مصرف و مقدار مصرف و نیز حساسیت ها و واکنش های هـر بیمار نسبت به داروها باشد.
اصل این نامه ها را باید در جای مطمئن نزد خود نگه دارید و چنـدین رونوشت از آن ها هم همراه خود داشته باشید.
بیمار دیابتی وابـسته بـه انـسولین درهنگام مسافرت چه وسـایلی را باید همراه خود داشته باشد؟
1 -انسولین مورد نیاز
2 -سرنگ های تزریق انسولین
3 -لانست (تیغ مخصوص) برای خون گیری و نوارهای آزمایش قند خون ( در صورت داشتن گلوکومتر)
4 -نوارهای آزمایش قنـد و کتون ادرار
5 -قنــد حبــه ای، نبــات، بیــسکویت و آبمیــوه بــرای درمــان کــاهش احتمالی قند خون
6 -میان وعده هـای مناسـب بـرای چنـــد روز (ماننـــد میـــوه و ساندویچ های کوچک)
7 -سایر داروهای مصرفی
8 -بطری آب آشامیدنی حتماً همراه خود داشته باشد.
بیمار دیابتی وابسته به انسولین، باید انسولین موردنیاز، سرنگ و دستگاه گلوکومتر خود را در هنگام مسافرت همراه داشته باشد
در رابطه با نگه داری و حمل انسولین در مسافرت به چه نکـاتی باید توجه کرد؟
از قرار دادن انسولین پـشت شیـشه عقـب اتومبیـل یـا کنـار پنجـره آفتـاب گیـر خودداری کنید. بهتر است انسولین در تاریکی نگهداری شود. انسولین در اثر حرارت زیاد یا یخ زدن صدمه می بیند، به همین علت نباید انسولین در قسمت جایخی یخچال قرار داده شود. در صورت فاسد شـدن انـسولین، نـوع شـفاف آن (کریـستال) کـدر میشود و نوع شیریرنگ (انپیاچ) نیز یکنواختی خـود را از دسـت میدهد و به صورت دانه دانه به دیواره شیشه می چسبد. اگـر انـسولین در معرض نور خورشید قرار گرفته باشد، گاه رنگ آن قهـوه ای مـی شود. در این موارد نباید از آن استفاده کنید.
طی مسافرت بهتر است انسولین را در کیف دستی خود حمل کنید نه درچمدانی که به قسمت بار می سپارید. این نکته به ویژه در مـسافرت با هواپیما اهمیت دارد؛ زیرا که در ارتفاع بالا ممکن است انسولین در قسمت بار هواپیما یخ بزند.
برای مراقبت از پاها در طی مسافرت به چـه نکـاتی بایـد توجـه کرد؟
قبل از سوار شدن به هواپیما، قطار یا اتومبیل کمـی پیـاده روی کنیـد. سعی کنید در طی مسافرت در یک جای آزاد و راحت بنشینید. برای جلوگیری از ایجـاد لختـه در پاها طـی مـسافرت در هـر سـاعت حداقل چند دقیقه قدم بزنید.
• در هنگــام نشــستن مــیتوانیــد از ورزش های کششی پاها و همچنین حرکات چرخشی مچ پا و انگـشتان استفاده کنید. این حرکـات بـه افـزایش جریـان خـون پـا کمـک میکنند.
• در صورتیکه خون رسانی به پاها خوب بـوده و مـشکل خاصـی ندارید کافی است فقط به صورت روزانه پاهایتان را وارسی کنید.
• اگر قصد دارید برای مـسافرت کفش جدیدی بخرید، مواظـب باشید که کاملاً راحت و اندازه باشد و قبل از شروع مـسافرت آن را امتحان کنید.
• از پابرهنه راه رفـتن بپرهیزیـد. در کنار دریا از دمپایی پلاستیکی اسـتفاده کنیـد و در هنگـام شـنا جوراب های مخصوص شنا بپوشید. از آفتاب سوختگی به ویژه در پا جلوگیری کنید.
• اگر پاهایتان اختلال خون رسانی داشته یا احساس بی حـسی داریـد علاوه بر رعایت نکات فوق، به خاطر داشته باشید که:
• اگر پوستتان خشک است از کرم مرطوب کننده اسـتفاده کنیـد؛ بـه پاشنه پاها دقت خاصی داشته باشید.
• اگر پاهایتان زیاد عرق میکنند، با دستمال یا پنبه آنهـا را خـشک کنید؛ بعد از شـنا نیـز پاهـا را خـشک نمایید(به ویژه لای انگشتان).
• هــر روز پاهایتــان را از نظــر وجــود زخم، تورم یا تغییر رنگ معاینه کنید.
• در صورت بروز هر مشکلی به پزشک مراجعه نمایید. هر تاول کوچک، بریدگی یا خراشیدگی را با ماده ضدعفونی کننده تمیز و پانسمان کنید.
• اگر در آب و هوای سرد قرار گرفتید و اشکال خـون رسـانی یـا بی حسی در پا پیدا کردید حتماٌ مراقب یخ زدگی باشید.
در مسافرت به دیگر کشورها چه نکاتی بایـد مـورد توجـه قـرار گیرد؟
• مسافرت به کشورهای شمال یا جنوب ایران (از جمله عربـستان) مشکل خاصی ایجاد نمی کند اما در مسافرت به شـرق یـا غرب بــه دلیــل تغییــر ســاعات روز، در صــورت لــزوم بایـــد نحـــوه مـــصرف انسولین و قـرص تغییـر یابد.
• در صـورتیکـه اخـتلاف ساعت کشور مقصد با کشور خودمـان کمتـر از 2 سـاعت باشـد (کشورهای همسایه، کشورهای اروپایی مانند فرانسه، آلمـان و…) نیازبه تغییر خاصی نیست.
• در مسافرت به شرق روز، کوتاه تر میشود و مقـدار انـسولین یـا قرص و کربوهیدرات مورد نیاز کاهش مییابـد. در مـسافرت بـه غرب، روز طولانی تر میشـود و ممکـن اسـت بـه وعـده غـذای اضافی و انسولین یا قرص بیشتری نیازمند باشید.
• در مورد تغییر میزان انسولین و رژیم غذایی خود حتماً با پزشک معالجتان مشورت کنید.
• در مسافرت به کشورهای خارجی باید بیاموزیـد کـه چگونـه بـه زبان آنها بگویید: «من دیابت دارم» و «لطفاً به من قند بدهید».
• در کشورهای مختلف ممکن اسـت انـواع انـسولین بـا نـام هـا و قدرت های متفاوت عرضـه شـوند. در هنگـام اسـتفاده بـه نوع انسولین و قدرت آن دقت کنید. در این مورد با پزشـک مـشورت کنید.
بیمار شدن حین مسافرت
معمولاً مسافران در معـرض ابتلا به بیماری های مختلفی از جمله بیماری های عفونی هستند. در بیماران مبـتلا بـه دیابـت، بـروز عفونـت مـی تواند منجر به افزایش قنـدخون شـود بـه حـدی کـه باعـث کـاهش هوشیاری شود. به منظور پیش گیری از بـروز ایـن مـشکلات بیـشتر مراقب باشید و بهداشت را رعایت نمایید. اگر بیماری شما بیش از 2-1 روز طول کشیده یا همراه با اسـتفراغ و اسهال بود، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. در صورت وجود بی اشتهایی و یـا اسـتفراغ، مـواد غـذایی را به صورت مایعاتی مانند سوپ، آبمیوه، یا شـیر جـایگزین کنیـد تـا دچار کاهش قند خون نشوید. بـرای جلـوگیری از اتـلاف آب بـدن مقدار فراوانی مایعات بدون قند بنوشید.
از پزشکتان درباره راه های درمان تهوع و استفراغ، اسهال و عفونـت های قارچی و میکروبی بپرسید تا در صورتیکه مبتلا به این بیمـاری ها شدید و دسترسی بـه امکانـات درمـانی نداشـتید بتوانیـد از آنهـا استفاده کنید.
آیا رانندگی کردن برای بیماران دیابتی منعی دارد؟ بیماران دیـابتی در هنگام رانندگی باید به چه نکاتی توجه کنند؟
در مورد رانندگی بیماران دیابتی منعی وجود نـدارد امـا بـه منظـور حفظ سلامت خودتان و سایر افراد جامعه رعایت نکات زیر ضروری
است:
1 -هنگام دریافت گواهینامه رانندگی، حتماً بیماری خود را ذکر کنید. همچنین در زمان بیمه کردن خودروی خود، نماینده شرکت بیمـه را نیز از این امر مطلع سازید.
2 -بهتر است بیماران دیـابتی وابـسته بـه انـسولین بـهعنـوان راننـده تاکسی، اتوبوس و ماشــین هــای سـنگین فعالیـت نکنند.
3 -بیماران دیابتی در موارد زیر نمی توانند رانندگی کنند:
الف) بروز حملات شدید یا مکرر افت قندخون
ب) وجود علامت هـای هـشداردهنده افـت قنـدخون شـامل: سرگیجه، طپش قلب، لرزش دستها، تعریـق، خـستگی، رنـگ پریدگی، ضعف، دشواری در تمرکز، خواب آلودگی، تاری دید وگزگز دست.
ج) غیاب علائم هشدار دهنده در مواقع افت قند خون (افرادی که در هنگام افت قند خون علامـت پیـدا نمـی کننـد و بطـور ناگهانی دچار کاهش سطح هوشیاری می شوند، هیچ گاه نباید رانندگی کنند)
د) عدم توانایی درمان سریع افت قند خون یا عدم مراجعه مـنظم به پزشک جهت کنترل قند خون
ه) آسـیب هـای چـشمی و کـاهش قدرت بینایی ناشی از دیابت و آسـیب شـدید عـصبی ناشـی از دیابت
به منظور پیش گیری از افت قند خون حین رانندگی، رعایـت نکـات زیر توصیه میشود:
1 .اگر انـسولین مـصرف مـیکنیـد قبـل از شـروع راننـدگی غـذا یـا میان وعده خود را مصرف نمایید و در صورت امکان (در دسـترس داشتن گلوکومتر) قندخونتان را اندازه گیری کنید.
2 .در مسافرت های طولانی هر دو سـاعت یـک بـار توقـف کنیـد و میان وعده خود را مصرف نمایید.
3 .هیچگاه در زمانی که سطح قندخونتان ثابت نیست رانندگی نکنید. پس از انجام ورزش یا فعالیت جسمی بـیش از معمـول کـه قنـد خون پایین میافتد یا هنگام غروب کـه از محل کار برمیگردید، نمونـه چنـین زمان هایی هستند.
4 .همیشه در اتومبیـل خـود مـواد غـذایی مانند قند، نبات، بیسکویت یـا آبمیـوه داشته باشید.
5 .هر گاه متوجه بروز علائم افت قندخون شـدید، توقـف نمـوده و میان وعده خود را میل نمایید. در ایـن حـال از خـودروی خـود خارج نشوید.
6 .پس از حصول اطمینان کامل از بهبـود حالتـان راننـدگی را ادامـه دهید (حداقل بعد از 20 دقیقه یا پس از رسیدن قندخون به بـیش از110 میلیگرم در دسیلیتر)
7 .هیچگاه قبل یا حین رانندگی الکل ننوشید. مصرف الکل علاوه بر کاهش تمرکز در تمام افراد، در فرد دیابتی میتوانـد افـت شـدید قندخون ایجاد نماید.
هیچگاه در زمانی که نوسان قندخون دارید، رانندگی نکنید.
چند نکته
- از پیاده روی طولانی و کوه نوردی به تنهایی اجتناب نمایید.
- در صورتی که از گروه خـود جـدا مـیشـوید حتمـاً بـه اطرافیـان بگویید که کجا میروید و کی بازمیگردید تا اگـر فـوریتی پـیش آمد بتوانند به شما کمک کنند.
- به مدت طولانی در معرض تابش مستقیم آفتاب قرار نگیرید.
- بــه منظــور اجتنــاب از گــزش حــشرات و گزنــدگان دیگــر از پوشــش مناســب، اســپری هــای مخصوص و چادرهـای مـسافرتی دارای پشه بند استفاده کنید.
- با دراز کشیدن طولانی در ساحل آفتابی ممکن است بـه سـرعت آب بدن خود را از دست بدهید و قندخونتان افزایش یابد و به دنبـال آن عوارضی مانند کاهش سـطح هوشـیاری رخ دهـد. از ایـنرو مقـدار زیـــادی مایعـــات غیرشـــیرین بنوشـــید. جهـــت جلـــوگیری از آفتاب سوختگی، از کرم های ضدآفتاب استفاده کنید.
منبع : پژوهشکده علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران