در طول سال‌های بعد از کشف انسولین، دانشمندان به دنبال روشی برای انتقال انسولین مشابه عملکرد لوزالمعده بودند. تاریخچه ساخت پمپ انسولین به دهه ۷۰ میلادی برمی‌گردد که در آن زمان دستگاهی با حجم بزرگ و به اندازه یک کوله پشتی کوهنوردی بود. با پیشرفت‌هایی که طی ۲۰ سال در ساخت پمپ صورت گرفت، امروزه ابعاد آن به اندازه یک پیجر کوچک کاهش یافته است و از ۱۹۹۰ به صورت پمپ قابل حمل در دسترس بزرگسالان مبتلا به دیابت تحت درمان با انسولین قرار گرفت و در سال ۲۰۰۹ استفاده از پمپ انسولین برای کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱، توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید شد.
پمپ انسولین تقریباً به اندازه یک تلفن هوشمند و یا کارت اعتباری است که در بیرون بدن قرار می‌گیرد و انسولین داخل مخزن آن از طریق یک لوله باریک (catheter) و با یک سوزن نازک (cannula) متصل به لایه چربی زیر پوست، تزریق می‌شود.
انسولین مورد استفاده در پمپ، انسولین سریع‌اثر است و می‌تواند شرایطی مشابه با پانکراس را در بدن تقلید کند، به این معنی که تزریق مداوم ۲۴ ساعته انسولین با دوز کمتر به عنوان انسولین پایه و تزریق دوزهای بالاتری از انسولین در هر وعده غذایی به منظور کنترل افزایش قند خون ناشی از مصرف کربوهیدرات که فرد را از تزریق مکرر انسولین معاف می‌کند.
در پمپ انسولین، میزان انسولین پایه معمولاً توسط پزشک تعیین می‌شود و این قابلیت وجود دارد که در پمپ چندین برنامه برای تزریق میزان انسولین پایه تنظیم شود، درنتیجه بسته به زمان‌های مختلف شبانه روز که میزان حساسیت بدن به انسولین، مصرف غذا و فعالیت بدنی متفاوت است، می‌توان با کمک پمپ مقادیر مختلفی از انسولین را تزریق نمود. به عنوان مثال، در موارد فعالیت بدنی برنامه ریزی نشده به راحتی با قطع موقت انسولین پایه می‌توان از افت قند ناگهانی جلوگیری نمود یا در هنگام بیماری می‌توان با تغییر میزان انسولین پایه از نوسان قند خون جلوگیری کرد.
برنامه مقدار انسولینی که برای غذا تزریق می‌شود براساس مقدار کربوهیدرات مصرفی، با مشورت پزشک و توسط خود فرد در پمپ تنظیم می‌شود. اکثر پمپ‌ها دارای برنامه محاسبه انسولین غذایی هستند که برای تعیین مقدار دوز انسولین مورد نیاز برای وعده غذایی مورد نظر به شما کمک می‌کند.
انواع پمپ
انواع مختلفی از پمپ‌های انسولین در دسترس هستند و تیم مراقبت دیابت می‌تواند به شما در انتخاب بهترین پمپ کمک کند. به طور کلی، دو نوع دستگاه پمپ وجود دارد:
- پمپ‌های معمولی انسولین (Traditional Insulin pumps)
پمپ‌های انسولین دارای سیستم مکانیکی پمپاژ هستند و مخزن انسولین توسط یک لوله باریک و سِت تزریق به بدن متصل می‌شود. بدنه پمپ حاوی دکمه‌هایی است که می‌توان با آنها برنامه تزریق انسولین‌های غذایی و برنامه‌های میزان انسولین پایه را تنظیم کرد و یا تزریق انسولین را به طور موقت قطع نمود.
- پمپ‌های پچ انسولین (Insulin patch pumps)
این پمپ‌ها به طور مستقیم روی بدن قرار می‌گیرند و مخزن، مکانیسم پمپاژ و سِت تزریق آن درون یک بسته کوچک قرار دارد. کنترل این پمپ‌ها به صورت بی‌سیم و توسط یک دستگاه جداگانه انجام می‌شود که می‌توان مقدار تزریق انسولین غذایی را با آن تنظیم نمود.
سیستم‌های سنجش هوشمند در پمپ‌های انسولین نوین
- پمپ‌های امروزی قادر هستند میزان انسولین غذایی مورد نیاز برای هر وعده غذا را بر اساس میزان مصرف کربوهیدرات، حساسیت به انسولین و میزان قند قبل از غذا محاسبه و به بیمار اعلام نمایند. به این ترتیب بیمار با دقت و صحت بیشتری می‌تواند دوز انسولین مورد نیاز در هر وعده را تنظیم نماید.
- برخی پمپ‌ها دارای سنسور چک قند خون نیز هستند (پمپ (real time که میزان قند مایع میان بافتی را هر ۵ دقیقه یکبار چک و ثبت می‌نمایند و در صورت کاهش و یا افزایش قند (نسبت به میزان قابل قبول تعریف شده) با زنگ هشدار مخصوص به بیمار اخطار می‌دهند.
- بعضی از پمپ‌ها این قابلیت را دارند که در صورت کاهش قند، بدون اینکه به بیمار اعلام نمایند، خودبه‌خود تزریق انسولین پایه را به طور موقت قطع نمایند و با افزایش مجدد قند خون، تزریق انسولین پایه را دوباره شروع کنند. این قابلیت به ویژه برای والدین کودکان کوچک‌تر که خطر افت قند خون هنگام خواب در آنها بیشتر است، بسیار کاربرد دارد.
- پزشک معالج می‌تواند به کمک نرم افزار کامپیوتری داده‌های حاصل از پمپ را به صورت جدول و نمودار مشاهده نماید و تغییرات لازم را در میزان انسولین مصرفی برای بیمار اعمال نماید.
- پمپ‌هایی در دست ساخت است که قادر به تجویز دو گانه هورمون انسولین و گلوکاگون در موارد افزایش و کاهش قند خون به صورت خودکار است که به Bionic Pancreas معروف است.
نکات مهم در ارتباط با استفاده از پمپ
- پمپ انسولین برای بیماران مبتلا به دیابت تحت درمان با انسولین، در هر سنی پس از بررسی شرایط کنترل قند خون و با نظر پزشک می‌تواند استفاده شود.
- بیماران باید در کلاس‌های آموزشی ویژه شرکت نمایند تا اطلاعات کافی در زمینه روش کار با پمپ و نحوه شمارش کربوهیدرات را کسب نمایند.
- بیماران باید آگاه باشند که استفاده از پمپ نیاز به تست قند خون مکرر ترجیحاً ۷-۸ بار در روز (حداقل ۴ بار در روز) خواهد داشت.
- لازم است بیمار هر ۳ تا ۴ روز یکبار سِت تزریق (انفوزیون) را جهت اجتناب از عفونت احتمالی تعویض نماید.
- همانند تزریق انسولین محل قرارگیری انفوزیون نیز باید به صورت متناوب تغییر نماید.
در مجموع لازم است توقع از این روش درمانی واقعی باشد و بیمار بداند که استفاده از پمپ به معنای قطع رژیم غذایی و بی‌نیازی از تست قند روزانه نیست. تنها در این صورت می‌توان با استفاده از این تکنولوژی درمانی به بهبود شرایط کنترل قند خون و جلوگیری از بروز عوارض ناشی از دیابت امید داشت.