شیرین‌کننده‌های رژیمی معمولاً به عنوان جایگزین‌های شکر یا قند استفاده می‌شوند؛ طعم آنها چندین برابر شیرین تر از شکر است اما مقدار کالری آنها کم و یا بدون کالری هستند. این شیرین‌کننده‌ها در خوراکی‌های مختلف استفاده می‌شوند و بی‌خطر بودن آنها توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید شده است، در نتیجه مصرف در حد مجاز آنها خطری برای انسان ایجاد نمی‌کند. همچنین قند خون را بالا نمی‌برند، در برنامه کاهش وزن به شما کمک می‌کنند و خطر پوسیدگی دندان را کم می‌کنند. در ادامه انواع شیرین کننده رژیمی و نکات مربوط به آنان را مرور می‌کنیم.
به طور کلی شیرین‌کننده‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند:
- شیرین‌کننده‌های مغذی (Nutritive Sweeteners) این گروه حاوی کربوهیدرات هستند و کالری دارند، بنابراین مصرف آنها باید حساب شده باشد تا منجر به اضافه وزن نگردد.
- شیرین‌کننده‌های غیرمغذی (Non-nutritive Sweeteners) دارای کالری اندک و یا فاقد کالری هستند. طعم شیرین آنها بسیار بیشتر از شکر معمولی (ساکارز) است. این شیرین‌کننده‌ها می‌توانند جایگزین طعم شیرین قند یا نوشیدنی‌های انرژی زای شیرین باشند.
- قندهای الکلی
قندهای الکلی در محصولات غذایی به منظور کاهش میزان مصرف کربوهیدرات به طور گسترده استفاده می‌شوند و تأثیر کمتری روی افزایش قند خون دارند. این شیرین‌کننده‌ها به تنهایی یا در ترکیب با سایر شیرین‌کننده‌ها استفاده می‌شوند. انرژی تأمین شده توسط قندهای الکلی به علت تفاوت در هضم و جذب آهسته یا ناقص آنها متفاوت است. سوربیتول، مانیتول، زایلیتول و ایزومالت در این گروه قرار دارند. مصرف زیاد سوربیتول و مانیتول به علت عدم جذب کامل در روده‌ها موجب اسهال می‌شود. به طور کلی مصرف این نوع شیرین‌کننده‌ها در افراد دیابتی چاق که دارای چربی خون بالایی نیز هستند، توصیه نمی‌شود. بنابراین قبل از مصرف فرآورده‌های غذایی رژیمی به برچسب روی آنها که بیانگر ترکیباتشان است دقت کنید.
- ساخارین (Saccharin)
ساخارین به عنوان یک شیرین‌کننده غیرمغذی اولین بار در سال ۱۸۷۹ کشف و مورد استفاده قرار گرفت. این شیرین‌کننده ۲۰۰ تا ۷۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر معمولی است و کالری ندارد. ساخارین در نوشیدنی‌ها، آب‌میوه‌ها، غذاهای فرآوری شده و در پخت و پز به صورت روزانه مصرف می‌شود. بیش از ۳۰ مطالعه انسانی نشان داد که ساخارین برای مصرف انسان بی‌خطر است و در سال ۲۰۰۰ از لیست خوراکی‌های سرطان‌زا حذف شد.
- آسپارتام (Aspartame)
آسپارتام به عنوان یک شیرین‌کننده مغذی با ساختار پروتئینی از دو آمینواسید فنیل‌آلانین و اسید آسپارتیک تشکیل شده است. این شیرین کننده رژیمی در سال ۱۹۶۵ کشف شد و استفاده از آن در سال ۱۹۸۱ توسط FDA تأیید شد. طعم آسپارتام ۲۰۰ برابر شیرین تر از شکر معمولی است و از آن جایی که کالری دارد، کمتر از آن استفاده می‌شود. آسپارتام نسبت به گرما مقاوم نیست و طعم شیرین آن با حرارت تغییر می‌کند، بنابراین معمولاً به تنهایی برای پخت و پز استفاده نمی‌شود. این شیرین‌کننده اغلب به صورت ترکیب با شیرین‌کننده آسه سولفام پتاسیم تولید می‌شود و طعم آن با پخت و پز تغییر نمی‌کند.
توجه: تنها افراد مبتلا به بیماری نادر فنیل‌کتونوری (PKU) باید در مصرف منابع حاوی فنیل‌آلانین از جمله آسپارتام دقت کنند.
- آسه سولفام پتاسیم یا آسه‌سولفام–کا (Acesulfame K)
آسه سولفام-کا یک شیرین‌کننده غیرمغذی است که از ترکیب یک اسید آلی و پتاسیم تولید به دست می‌آید و در سال ۱۹۸۸ برای مصرف در صنایع غذایی مورد تأیید FDA قرار گرفت. طعم آن ۲۰۰ برابر شیرین تر از شکر معمولی بوده و اغلب به صورت ترکیب با سایر شیرین‌کننده‌ها مصرف می‌شود. از آن جایی‌که طعم شیرین آسه سولفام – کا با حرارت تغییری نمی‌کند و مقاومت گرمایی دارد، می‌تواند برای پخت و پز مصرف شود. همچنین این شیرین کننده به طور معمول در دسرهای سرد، شکلات‌ها، نوشیدنی‌ها و مواد غذایی پخته نیز استفاده می‌شود.
- شیرین‌کننده آسپارتام ـ آسه سولفام
این طعم دهنده مقدار کمی کالری دارد و از ترکیب دو شیرین‌کننده آسپارتام و آسه سولفام-کا با نسبت وزنی آسپارتام (۶۴ درصد) و آسه سولفام – کا (36 درصد) ساخته شده است، بنابراین بیشتر آسپارتام دارد و افراد مبتلا به فنیل‌کتونوری (PKU) در مصرف آن دقت کنند. طعم آن تقریباً ۳۵۰ برابر شیرین تر از شکر معمولی است و برای صبحانه و صنایع غذایی مانند شیرینی‌ها، شکلات‌ها، آدامس‌ها، دسرها و نوشیدنی‌های رژیمی و همچنین ساخت بعضی از داروهای خوراکی به طور گسترده استفاده می‌شود.
- سوکرالوز (Sucralose)
سوکرالوز یک شیرین‌کننده غیرمغذی بوده که طعم آن ۶۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر معمولی است. این شیرین‌کننده به طور معمول در دسرهای سرد (مانند ژله‌ها(، آدامس‌ها، شکلات‌ها، نوشیدنی‌ها و مواد غذایی پخته استفاده می‌شود. سوکرالوز در حرارت پایدار است و طعم شیرین آن تغییری نمی‌کند، بنابراین به عنوان جایگزین شکر در پخت و پز غذا، شیرینی و کیک استفاده می‌شود.
- نئوتام (Neotame)
نئوتام یک شیرین‌کننده غیرمغذی است و تقریباً ۷۰۰۰ تا ۱۳۰۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر معمولی است. این شیرین‌کننده مشتقی از ترکیب دو آمینواسیدی فنیل‌آلانین و آسپارتیک اسید است. اگرچه نئوتام حاوی فنیل‌آلانین است، اما مقدار آن بسیار کم است و به مقدار ناچیزی در بدن آزاد می‌شود. این شیرین‌کننده نیز نسبت به حرارت مقاوم است، بنابراین برای پخت و پز غذا مناسب است، اما به ندرت در صنایع غذایی استفاده می‌شود.
- آدوانتام (Advantame)
آدوانتام نیز یک شیرین‌کننده غیرمغذی است و تقریباً ۲۰۰۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر معمولی است. این شیرین‌کننده نیز نسبت به حرارت مقاوم است و می‌تواند در آشپزی استفاده شود.
- استویا (Stevia)
گلیکوزیدهای استویول (استویوزید و ربادیوزیدA ) ترکیبات طبیعی گیاه استویا (Stevia rebaudiana Bertoni) هستند و معمولاً با نام استویا شناخته می‌شوند. برگ‌های کامل این گیاه حاوی ترکیباتی هستند که همه آنها طعم شیرینی ندارند، بنابراین عصاره شیرین برگ‌های این گیاه در سال ۲۰۰۸ به منظور مصرف در صنایع غذایی استخراج شد.
این شیرین‌کننده غیرمغذی است و طعم آن ۲۰۰ تا ۴۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر معمولی است. شیرین‌کننده استویا در مقدار مناسب، طعم شیرینی دارد اما ممکن است در مقادیر بالاتر تلخ‌مزه شود. با این حال باید توجه شود عصاره برگ و گیاه استویا خام به طور کلی بی‌خطر (GRAS) شناخته نمی‌شوند و تأیید FDA را برای استفاده در مواد غذایی ندارد.