در مواقعی که هیچ گونه ترشح انسولین وجود ندارد و یا ترشح آن بسیار کم است، در اثر شکسته شدن بیش از حد ذخایر چربی، مقدار اسید چرب خون (که همان مواد سازنده چربی خون است) به صورت کتون ادرار و به طرز خطرناکی بالا می رود. این اسید های چرب اضافی در کبد به “اجسام کتون” از جمله “استون” تبدیل می شوند. اجسام کتونی در عین حال که به عنوان سوخت مورد استفاده سلول های بدن مخصوصاً سلول های مغزی قرار می گیرند، خاصیت اسیدی نیز دارند و تجمع آنها در خون منجر به وضعیتی می شود که به “کتواسیدوز دیابتی” معروف است. در این حالت علاوه بر خون در ادرار نیز اجسام کتونی دیده می شود.
اکثر بیماران فکر می کنند که کتواسیدوز دیابتی تنها در شروع دیابت نوع ۱ تظاهر می کند در حالی که آمار نشان می دهند درصد بالایی از بیماران دیابتی بستری شده به علت کتواسیدوز قبلاً به دیابت مبتلا بوده اند. پیشرفت کتواسیدوز به طور تدریجی و ظرف چند ساعت صورت می گیرد. در واقع اجسام کتونی حدود ۱۲-۴ ساعت بعد از ظاهر شدن در ادرار، در خون تجمع پیدا می کنند. به همین خاطر است که تشخیص زود هنگام کتواسیدوز از طریق انجام آزمایش کتون ادرار اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
دلایل عمده ایجادکننده کتواسیدوز دیابتی
- کسالت و بیماری: این حالت موجب افزایش قند خون و نیاز بدن به انسولین می شود. اگر در دیابت نوع ۱ هنگام بروز بیماری به مقدار کافی انسولین تزریق نشود، احتمال بروز کتواسیدوز وجود دارد. در این مواقع بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ نیز ممکن است بطور موقت نیاز به تزریق انسولین پیدا کنند.
- کمبود انسولین در بدن: این امر می تواند ناشی از فراموش کردن تزریق انسولین و یا عدم تزریق مقدار کافی انسولین باشد.
علائم هشدار دهنده کتواسیدوز عبارتند از:
احساس خستگی و تشنگی دائم، پوست خشک و برافروخته، حالت تهوع، استفراغ، درد شکم، تنفس غیر طبیعی (سریع و عمیق)، استشمام بوی استون از دهان، احساس گیجی، کاهش سطح هوشیاری و در موارد شدید بیهوشی کامل و کما.
کتواسیدوز یکی از اورژانس های دیابت است و احتمال وقوع آن در افراد مبتلا به هر دو نوع دیابت ۱و ۲ وجود دارد (البته در دیابت نوع ۲ این احتمال کمتر است). بنابراین لازم است تا این افراد با اصول پیشگیری از کتواسیدوز آشنا باشند و آنها را دقیقاً رعایت کنند. یکی از مهم ترین این اصول اندازه گیری کتون ادرار است.
آزمایش کتون ادرار با استفاده از نوار های مخصوص انجام می شود. بدین صورت که شما نوار را وارد ظرف ادرار تازه خود می کنید و بعد از گذشت چند ثانیه (معمولاً ۱۵ ثانیه) و تغییر رنگ نوار، از روی مقایسه آن با رنگ های استانداردی که در دیواره شیشه محتوی نوارها آورده شده اند می توانید مقدار کتون کتون ادرار خود را به صورت تقریبی (کم، متوسط و زیاد) حدس بزنید.
شما باید حتماً یک بسته نوار آزمایش کتون ادرار را که تاریخ انقضای آن نگذشته باشد همیشه در خانه و نیز همراه خود در مسافرت داشته باشید تا بتوانید در مواقع لزوم از آن استفاده کنید. همچنین به خاطر داشته باشید که این نوارها باید حداکثر ظرف ۶ ماه بعد از باز کردن در شیشه مصرف شوند. در غیر این صورت بعد از این مدت حساسیت خود را از دست خواهند داد. بنابراین همیشه از تاریخ باز کردن در شیشه را بر روی آن قید کنید.
سه اشکالی که اکثر خانواده ها در مورد آزمایش کتون ادرار دچار آن هستند شامل موارد زیر می باشد:
۱. عدم اطلاع از زمان صحیح زمان انجام آزمایش
۲ . آشنا نبودن با اقدامات ضروری که باید بعد از مثبت شدن نتیجه آزمایش انجام داد.
۳ . نداشتن نوار اندازه گیری کتون ادرار و یا منقضی شدن تاریخ مصرف آن در مواردی که نیاز به انجام آزمایش وجود دارد.
موارد استفاده نوارهای آزمایش کتون ادرار
۱ . قند خون بالاتر از ۲۵۰ میلی گرم در دسی لیتر که با استفاده از دستگاه های مخصوص اندازه گیری قند خون بدست آمده باشد.
۲. وجود هرکدام از علائم هشدار دهنده کتواسیدوز دیابتی
۳ . هنگام بروز هر گونه کسالت یا بیماری
شما باید هر زمان که نتیجه آزمایش کتون ادرار متوسط یا زیاد است (چه شب و چه روز) پزشک معالج خود را در جریان بگذارید (برای این اوقات همیشه تلفن تماس ضروری با پزشک خود را به همراه داشته باشید) تا دستورات لازم در این زمینه به شما داده شود. نکته مهم در اینجاست که اگر کتون موجود در ادرار در مراحل اولیه تشخیص داده نشود (مخصوصاً هنگام کسالت و بیماری) اجسام کتونی در خون تجمع پیدا کرده، منجر به بروز کتواسیدوز دیابتی می شوند.
اگر آزمایش کتون ادرار به موقع انجام گردد، در موارد لزوم (وجود مقادیر متوسط یا زیاد کتون ادرار) به پزشک اطلاع داده شود و اقدامات لازم (معمولاً افزایش مقدار انسولین تزریقی و نوشیدن مایعات فراوان) صورت بگیرد، موارد بستری بیماران دیابتی به علت کتواسیدوز دیابتی به حداقل خواهد رسید.
قند ادرار
وقتی که مقدار قند خون شما افزایش یابد، کلیه ها دیگر نمی توانند مقادیر تصفیه شده آن را باز جذب نمایند و در نتیجه در ادرار قند دیده می‌شود. مشکلی که در آزمایش ادرار وجود دارد این است که آستانه ای که کلیه ها می توانند تا آن حد، قندی که در کلیه ها تصفیه می شود را باز جذب نمایند در افراد مختلف، تفاوت می کند. بعضی از افرادی که به دیابت مبتلا نیستند دارای آستانه پایینی هستند و بنابراین در آزمایش ادرار آنها قند دیده می شود.
نحوه استفاده از نوارهای آزمایش ادرار بسیار راحت می باشد. شما می توانید با قرار دادن آن در مقابل جریان خروج ادرارتان یا با ریختن ادرارتان در یک ظرف و فرو کردن نوار مخصوص آزمایش، این کار را انجام دهید. بعد از چند لحظه، تغییر رنگی در نوار آزمایش پدید می‌آید که براساس آن می توان مشخص نمود که آیا در ادرار قند وجود دارد یا خیر. برای اینکه آزمایش به طرز صحیحی انجام شود باید از ادرار تازه استفاده نمود. این امر بخصوص وقتی می‌خواهید صبح ها که از خواب بیدار می شوید آزمایش را انجام دهید حائز اهمیت است، زیرا ادراری که صبح ها در مثانه وجود دارد، طی چندین ساعت در مثانه جمع شده است. شما ابتدا باید ادرار نموده و مثانه تان را کاملاً خالی نمایید. سپس بعد از نیم ساعت دوباره ادرار کرده و آن را آزمایش نمایید.