کلسترول چیست؟ کلسترول یک نوع چربی است که در تمامی سلول های بـدن وجـود دارد. کلــسترول بــدن مــا از دو راه بــه دســت مــی آیــد: راه اول و عمده ترین منبع کلسترول، کبد انسان و راه دوم مصرف مواد غـذایی حاوی کلسترول است. کلـسترول در سـاختمان جـداره سـلول هـا، برخی هورمون ها و ویتامینD وجود دارد. از آنجایی کـه کلـسترول نوعی چربی است, برای حل شدن در خون و رسیدن به سلول هـای بدن نیاز به ذرات حمل کننـده ای بـه نـام لیپـوپروتئین دارد. دو نـوع لیپوپروتئین برای حمل کلسترول وجود دارد:
1)لیپوپروتئین با جرم حجمی پایین (LDL )که کلسترول بد نیـز بـه آن اطلاق میشود و هر چه مقـدار آن زیـادتر باشـد، احتمـال بـروز بیماری های قلبی عروقی بیشتر میشود.
2)لیپوپروتئین با جرم حجمی بالا (HDL )که کلسترول خوب نیز بـه آن اطلاق میگردد. وظیفه آن انتقال کلسترول اضافی به کبـد و دفـع آن از بدن است و هر چه مقدار آن بیشتر باشد، احتمال بروز بیماری های قلبی عروقی کمتر خواهد بود.
یکی دیگر از انواع چربی های بدن تریگلیسرید است که افـزایش آن خطر بروز حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش میدهد.
خطر زیاد بودن کلسترول چیست؟
کلسترول اضافی خون، درجـدار رگ هـا رسـوب مـیکنـد و موجـب سخت شدن دیواره و باریک شدن مجرای عروق و در نهایـت بـروز سکته قلبی میشود. کم کردن کلسترول خـون باعـث کـاهش خطـر بروز بیماری های قلبی عروقی میشود.
علل بالا رفتن کلسترول خون کدامند؟
علل مختلفی برای افزایش کلسترول خون وجود دارند، برخی از آنها قابل کنترل و برخی دیگر غیر قابل کنترل هستند.
عواملی که قابل کنترل نیستند:
1 – وراثت: چربی خون بالا در برخی از خانواده ها ارثی است.
2 – سن و جنس: با افزایش سن میزان کلسترول بد(LDL )افـزایش مییابد. زنان تا قبل از یائسگی میزان کلـسترول کمتـری نـسبت بـه مردان همسن خود دارند، اما بعد از یائسگی کلسترول آنها از مـردان همسن خود بیشتر میشود.
عواملی که قابل کنترل هستند::
1 -رژیم غذایی: رژیم غذایی غنی از چربی های اشـباع شـده (روغـن های حیوانی و جامد) باعث بالارفتن کلسترول خون می شوند.
2 -افزایش وزن: چاقی منجـر بـه بـالارفتن سـطح LDL و کـاهش HDL می شود.
3 -فعالیت بدنی: نداشتن فعالیت ورزشی مـنظم منجـر بـه چـاقی و افزایش میزان کلسترول بد (LDL ) مـی شـود. ورزش سـطح HDL خون را افزایش می دهد.
علائم و نشانه های زیاد بودن کلسترول چیست؟
علامــت یــا نــشانه ی خاصــی بــرای پــی بــردن بــه بــالا بــودن کلسترول خون وجود ندارد. به همین دلیل توصیه میشود کـه کلیـه افـراد بـالای20 سـال هـر 5 سـال یکبـار کلـسترول خـون خـود را اندازه گیری کنند.
کلسترول بالا چگونه درمان میشود؟
هدف اصلی در درمان بالا بودن کلسترول خون، کاستن سطوح LDL به مقادیر مناسبی است که مانع بـروز بیمـاری قلبـی عروقـی شـود. عوامل خطرزای ابتلا به بیماری های قلبی عروقی عبارتند از:
1 – سیگار کشیدن
2 – فشار خون بالا
3 – سابقه خانوادگی بیماری های قلبی عروقی
4 – سن (بالاتر از 45 سال در مردان و بالاتر از 55 سال در زنان) داشتن دو مورد یا بیشتر از عوامل خطر فوق احتمال ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را به شدت افزایش میدهد. وجـود دیابـت نـوع2 معادل وجود دو عامل خطرزای قلبی است.
اقدامات اساسی در کاهش میزان چربی خون شامل موارد ذیل هستند:
1 – کنترل قند خون (چون مقادیر قند و چربی به هم وابسته هستند)
2 – رعایت رژیم غذایی کم چربی
3 – ورزش منظم روزانه توجه داشته باشید هر نوع ماده غذایی که بیش از مقـدار مـورد نیـاز مصرف شود، ممکن است به چربی تبدیل و در بـدن ذخیـره گـردد. یعنی افزایش چربی خون میتواند ناشی ازمصرف زیاده از حد مـواد نشاسته ای، قندی و پروتئینی هم باشد.
چه نکاتی را در برنامه غذایی خود باید رعایت کنید؟
اولین قدم این است که چربی های آشـکار در مـواد غـذایی را جـدا کنید و از چربی های اشباع (مانند خامـه، پنیـر و گوشـت پرچـرب) کمتر استفاده کنید. روغن های جامد را از برنامه غذایی خود حـذف کرده و حتی الامکان از کمی روغن زیتون بـرای طـبخ غـذا اسـتفاده نمایید.
از مصرف غذاهای چرب و دارای کلسترول زیاد ماننـد مغـز، جگـر، کله پاچه، زرده تخم مـرغ، روغـن حیــوانی، سوســیس و کالبــاس اجتناب نمایید.
• ماهی، مرغ و حبوبـات، چربـی مضر کمتری دارند و منابع غذایی خوبی هستند.
• شیر و انواع لبنیات کم چربی مصرف کنید.
• از سبزی ها و میوه ها در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
• در صورت مصرف روغـن از روغـن های اشـباع نـشده ماننـد روغـن ذرت، کنجد، آفتابگردان و زیتون استفاده کنید.
• در صورت بالانبودن تـریگلیـسرید خون، مصرف گـردو، آجیـل شـیرین، روغــن زیتــون و زیتــون بــه کــاهش کلسترول خون کمک میکند.
• مصرف سیر برای کاهش کلسترول خون مفیـد اسـت امـا چـه بـه صورت طبیعی و چـه بـه صـورت قـرص یـا کپـسول حـاوی سـیر نمیتواند جایگزین درمان دارویی باشد.
• از مصرف هرگونه روغن جامد نباتی یا حیـوانی، حتـی مارگـارین اجتناب نمایید.
• بهتر است مواد غذایی را به صورت آبپز، بخارپز یا کبـابی طـبخ نمائید و حتی المقدور از سرخ کردن آن ها اجتناب ورزید.
درحالی که با داشتن برنامه غذایی مناسب و ورزش و در صـورت نیـاز و طبق صلاح دید پزشک خود با مصرف دارو، سطح کلسترول خـون خـود را تنظیم میکنید، توجه به حذف سایر عوامل خطر نیز ضروری است.
نخستین گام ها برای کاهش چربی های خون، برنامه غذایی سالم، فعالیت ورزشی منظم، ترک مصرف سیگار و کاستن وزن بدن هستند.
منبع : پژوهـشکده علـوم غـدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهـران