چنانچه شما مبتلا به دیابت هستید، باید از میزان قند خون خود آگاه باشید. تحقیقات نشان می‌دهد که حفظ قند خون نزدیک به محدوده نرمال، احتمال بروز سکته‌های قلبی و مغزی، عوارض چشمی، کلیوی، عصبی و مشکلات سیستم گردش خون و حتی مرگ را کم می‌کند. برای خرید یک دستگاه اندازه گیری قند خون مناسب باید به شاخص‌هایی توجه کنید. توجه به این شاخص‌ها کمک می‌کند که انتخاب بهتر و آگاهانه تری داشته باشید. با توجه به اهمیت نتایج حاصله از دستگاه تست قند خون و تأثیری که این نتایج می‌تواند بر فرآیند کنترل قند خون داشته باشد، در اختیار داشتن دستگاهی با حداقل احتمال خطا بسیار حیاتی و تعیین کننده است. چرا که پزشکان نیز با مراجعه به این نتایج، برنامه درمانی شما را تنظیم می‌کنند. چندین عامل روی دقت اندازه گیری قند خون تأثیر دارند مثل روش اندازه گیری، کد گذاری و کنترل حجم خون که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت.
روش اندازه گیری
اندازه گیری قند خون در دستگاه های تست قند خون با ۲ روش انجام می شود :فتومتری و الکتروشیمیایی.
- فتومتری: دستگاه هایی که با این سیستم کار می کنند، به یک منبع نور در داخل دستگاه نیاز دارند. در واقع، نور منعکس شده اندازه گیری می شود. در این روش، گلوکز طی واکنش آنزیمی، یک ماده رنگی تولید می کند. نور با طول موج مشخص به نوار تست قند خون می رسد و ماده رنگی تولید شده نور را جذب می کند. مقدار ماده رنگی تولید شده با مقدار گلوکز نمونه متناسب است. گلوکز بیشتر در نمونه، رنگ بیشتر تولید می کند و نوار، نور بیشتری را جذب و بنابراین نور کمتری را منعکس می کند و مشخص می شود که قند خون بالاست.
- الکتروشیمیایی: در این روش، گلوکز طی واکنش آنزیمی اکسید می شود که الکترون تولید کند. تعداد الکترون هایی که به دام می افتد، با مقدار گلوکز نمونه متناسب است. گلوکز بیشتر، الکترون بیشتر و گلوکز کمتر، الکترون کمتر تولید می کند.
روش فتومتری، در صورتی می تواند کارایی خوبی داشته باشد که دستگاه کاملاً تمیز باشد. ولی از آن جا که اغلب بیماران به این موضوع واقف نیستند، معمولاً لنز دستگاه خود را تمیز نمی کنند، بنابراین، این موضوع می تواند روی نتایج حاصله از دستگاه اثر بگذارد. روش الکتروشیمیایی چون وابسته به نور نیست، از خطاهای ناشی از تمیز نکردن دستگاه جلوگیری می کند.
آنزیم مورد استفاده در نوار
در هر جعبه از دستگاه‌های گلوکومتر که از بازار خریداری می‌کنید، چندین نوار اندازه گیری قند خون وجود دارد. سطح این نوارها به مواد شیمیایی آغشته شده است که با قند خون شما واکنش نشان می‌دهند. برخی از این نوارها، دارای آنزیم حساس گلوکزاکسیداز (GOD) و برخی دیگر حاوی آنزیم گلوکز دهیدروژناز(GDH-PQQ) هستند. از سال ۲۰۰۸، استفاده از نوارهای تست قند خون با آنزیم GDH-PQQ در برخی بیماران و همه بیمارستان ها و مراکز درمانی دنیا، از طرف اداره غذا داروی آمریکا (FDA) ممنوع شده است (۱۳ مورد مرگ در دنیا به علت این آنزیم گزارش شده است). نوارهایی که دارای آنزیم GDH-PQQ می باشند، می توانند اشتباهاً میزان قند را بالاتر نشان دهند، چرا که فن آوری اندازه گیری گلوکز با آنزیم GDH-PQQ، قابلیت تمایز بین گلوکز و قندهای دیگر را ندارد. برخی قندهای غیر گلوکزی مثل مالتوز، گزیلوز، گالاکتوز در برخی ترکیبات داروئی و بیولوژیک یافت می شود و یا می تواند در نتیجه متابولیزه شدن یک دارو یا محصول درمانی به وجود آید. وقتی این قندهای غیرگلوکزی در خون یک بیمار وجود دارد، استفاده از از نوار تست گلوکز با آنزیم GDH-PQQ منجر به بالا رفتن کاذب نتیجه تست گلوکز می شود که می تواند به تزریق دوز نامناسب و نابجایی از انسولین منجر شود. بنابراین توصیه بر این است که از نوارهای حاوی آنزیم GOD استفاده شود. همیشه از نوارهای دارای تأییدیه وزارت بهداشت (هولوگرام) استفاده کنید و به هنگام تهیه نوارهای تست قند خون از اعتبار تاریخ مصرف آنها اطمینان پیدا نمایید.
کد گذاری
در اغلب دستگاه‌ها لازم است قبل از این که نوار اندازه گیری قند خون را درون دستگاه بگذارید، یک کد را وارد کنید. این کد روی بسته حاوی نوارها درج شده است. پس از وارد کردن کد، دستگاه تنظیم شده و میزان قند خون را نشان می‌دهد. اغلب دستگاه های موجود در بازار نیازمند کد گذاری دستی هستند. از دستگاه های نسل جدیدی استفاده کنید که احتیاج به کد گذاری نداشته باشد. برای افراد سالمند و یا زمان هایی که افراد دچار افت قند خون هستید، استفاده از دستگاه هایی که مراحل زیاد و پیچیده دارند، بسیار مشکل است. بنابراین توصیه بر این است که از نوارهای حاوی آنزیم GOD استفاده شود.
سیستم کنترل حجم خون
بهترین دستگاه های تست قند خون آن هایی هستند که مجهز به سیستم کنترل حجم خون (BVC) هستند. به این معنا که اگر خون کمتر از آن چه مورد نیاز است به دستگاه بدهید، دستگاه، عدد اشتباه نشان نمی دهد بلکه error نشان می دهد و منجر به تصمیم نادرست شما نمی شود. ولی دستگاه هایی که مجهز به سیستم کنترل حجم خون نیستند، با دادن خون ناکافی به دستگاه، عدد بسیار پایین نشان می دهند، مثلاً شاید قند واقعی شما ۲۵۰ باشد و دستگاه شما عدد زیر ۵۰ گزارش کند. متأسفانه تعداد دستگاه های موجود در بازار ایران که سیستم کنترل حجم خون (BVC) ندارند، کم نیستند. بنابراین حتماً از دستگاه‌هایی استفاده کنید که به صورت خودکار، امکان تشخیص میزان خون مورد نیاز را دارا هستند.
میزان خون مورد نیاز
میزان قطره خونی که برای اندازه گیری قند خون باید به دستگاه بدهید، متفاوت است (از ۰.۳ میکرولیتر تا ۵ میکرولیتر). انواع قدیمی تر دستگاه گلوکومتر نیاز به مقدار خون بیشتری دارند. هرچه نمونه خون مورد نیاز کمتر باشد، درد نمونه گیری کمتر است. دستگاه های نسل جدید، به خون بسیار کمی نیاز دارند (کمتر از ۰.۳ میکرولیتر) که در هنگام نمونه گیری، تقریباً دردی احساس نمی شود.
اندازه گیری از نقاط دیگر
برخی از دستگاه های پیشرفته، علاوه بر امکان اندازه گیری از نوک انگشتان، امکان اندازه گیری از نقاط دیگر مانند ساعد و بازو را نیز فراهم می کنند، این امر بخصوص برای افرادی که نیازمند اندازه گیری قند خون برای چندین بار در روز هستند، بسیار ویژگی مهمی است.
حافظه و نمایش میانگین
یکی از موضوعاتی که پزشک شما به منظور تنظیم برنامه درمان به آن نیاز دارد، میانگین دوره‌ای میزان قند خون شما است. به همین جهت عموم دستگاه‌ها دارای حافظه برای ضبط مقادیر قند خون هستند. داشتن امکان محاسبه میانگین هفتگی، دوهفته‌ای و ماهانه قند خون، امکان این محاسبه را برای شما آسان تر و دقیق تر می‌کند. خصوصاً برای افراد مسن که حوصله کمتری برای ضبط این اعداد و محاسبات ریاضی دارند، توجه به این خصوصیت ضروری است.
سرعت اندازه گیری
دستگاه‌های مختلف موجود در بازار، در طول زمان‌های متفاوتی قند خون شما را اندازه گیری کرده و نشان می‌دهند. این زمان از ۵ ثانیه تا ۶۰ ثانیه متفاوت است. طبیعتاً هرچه سرعت اندازه گیری بیشتر باشد، میزان آرامش روحی شما و نیز سرعت واکنشی که باید به نتایج داشته باشید، بیشتر خواهد بود.
گارانتی و خدمات
به هر حال این گونه دستگاه‌ها نیز همچون سایر ابزارآلات ساخت بشر، دچار نقص فنی می‌شوند. توجه به نام شرکت واردکننده و تلفن‌های تماس آن جهت ردیابی خدمات پس از فروش، پاسخگویی به سؤالات احتمالی و نیز تامین لوازم جانبی و یکبار مصرف دستگاه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
اصالت دستگاه
مهم‌ترین مشخصه در این رابطه توجه به هولوگرام وزارت بهداشت است. هولوگرام و شماره مجوز وزارت بهداشت به عنوان اولین پیش شرط جهت اطمینان از اصالت دستگاه و بهترین چاره‌جویی برای در امان بودن از دستگاه‌های تقلبی است. نصب هولوگرام بر روی دستگاه در واقع برچسب اطمینانی برای شما محسوب می‌شود که دستگاه از لحاظ ایمنی مورد تأیید وزارت بهداشت است و از مجاری قانونی وارد کشور شده است.