انسولین
از آن جایی که در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱، بدن انسولینی نمی‌سازد، این افراد باید انسولین مورد نیاز خود را روزانه تزریق کنند. در دیابت نوع ۲ که ممکن است انسولین به مقدار کم ترشح شود و یا در بدن نسبت به عملکرد آن مقاومت وجود داشته باشد، بسته به شرایط کنترل قند خون و نظر پزشک، تزریق انسولین به تنهایی یا همراه با قرص‌های دیابت به منظور کنترل قند خون افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ توسط پزشک معالج تجویز می شود. در دیابت بارداری نیز با توجه به شرایط کنترل قند خون و زندگی مادر باردار و نظر پزشک برای کنترل قند خون وی از رژیم، قرص و یا انسولین استفاده می شود.
- انواع انسولین‌ها
انسولین از زمان کشف آن در سال ۱۹۲۲ تاکنون دستخوش تغییرات فراوانی شده است. در روند مطالعات جهت بهبود تولید انسولین، این ترکیب برای اولین بار در سال ۱۹۶۳ به طور شیمیایی در آزمایشگاه تولید شد، اما محققان موفق به تولید انبوه آن از این طریق نشدند و تا ۶۰ سال پس از جداسازی انسولین توسط بانتینگ، بیماران مبتلا به دیابت همچنان متکی به انسولینهای حیوانی، خصوصاً گاو و خوک بودند. انسولینهای حیوانی در مجموع کارایی مناسبی داشتند اما به دلیل وجود اختلافات جزئی با انسولین انسان گاهاً باعث ایجاد واکنش‌های ناخواسته در بدن انسان می‌شدند.
توجه داشته باشید در دنیای امروز انسولین های حیوانی دیگر وجود ندارند و استفاده نمی شوند.
در سال ۱۹۷۸ برای اولین بار انسولین انسانی به روش بیوتکنولوژی ساخته شد، روشی که در آن محققان قادر بودند با وارد کردن ژن انسولین انسانی به داخل ژن باکتری، آن را وادار به تولید فرمولی کاملاً مشابه با انسولین انسانی کنند. بدین ترتیب در سال ۱۹۸۰ اولین انسولین کاملاً انسانی وارد بازار شد و امروزه از انسولینهای انسانی نوترکیب نیز استفاده می‌شود. از سال ۱۹۹۶ اشکال مختلفی از انسولینهای آنالوگ که برای سهولت تزریق به صورت قلم‌های از پیش آماده شده هستند، برای کنترل قند خون افراد مبتلا به دیابت استفاده می‌شوند. این انسولین‌ها از جابجایی و یا اضافه و کم کردن چند اسید آمینه برای ایجاد تغییر در سرعت عملکرد انسولین ساخته شده‌اند، به طوری که نیازهای متفاوت انسولین درمانی را پوشش دهند که سرعت و مدت زمان اثر آنها با یکدیگر متفاوت است. بیشتر افراد مبتلا به دیابت برای کنترل بهتر قند خون خود از بیش از یک نوع انسولین استفاده می کنند.
انسولین های انسانی و آنالوگ از لحاظ تأثیر آن در بدن در چهار گروه “سریع اثر”، “کوتاه اثر”، “متوسط اثر” و “طولانی اثر” قرار می گیرند و این تقسیم‌بندی براساس خصوصیات زیر است:
- زمان شروع اثر: زمانی است که در آن انسولین پس از تزریق شروع به فعالیت می‌کند.
- زمان اوج اثر: زمانی است که انسولین پس از تزریق به حداکثر فعالیت خود می‌رسد.
- طول اثر: کل مدت زمان فعال بودن انسولین در بدن است.
در واقع انواع مختلف انسولین‌ها همانند دونده‌های المپیک هستند؛ برخی مانند دونده‌های دو سرعت هستند و با سرعت مسابقه را آغاز می کنند، در طول مسیر با بیشترین سرعت می‌دوند و زود به نقطه پایان می‌رسند. برخی مانند دونده‌هایی ماراتن هستند؛ به آرامی شروع می کنند و به مدت طولانی به صورت آرام و یکنواخت به حرکت خود ادامه می‌دهند. برخی دیگر نیز حالتی بین این دو نوع دارند یعنی نه خیلی سریع اثر می کنند و نه خیلی کند.
انسولین های سریع اثر و کوتاه اثر به عنوان انسولین های غذایی مسئول کنترل قند ۲ ساعت بعد از غذا هستند و انسولین متوسط اثر و طولانی اثر به عنوان انسولین پایه باید همیشه در بدن باشند و مسئول کنترل قند ناشتا هستند.
انسولینهای سریع اثر (Rapid-acting)
انسولینهای آنالوگ آسپارت هستند. اثر این نوع انسولین حدوداً ۰ تا ۱۵ دقیقه بعد از تزریق شروع می شود و ۲-۱ ساعت پس از تزریق به بیشترین میزان (اوج اثر) می رسد و معمولاً ۴-۳ ساعت در بدن باقی می‌ماند. این نوع انسولین برای تزریق قبل از وعده‌های غذا طراحی شده است. زمانی که غذا در بدن هضم شده و در حال ورود به جریان خون است، انسولین سریع اثر بیشترین نقش را در انتقال قند حاصل از هضم غذا به درون سلول‌ها دارد.
انسولینهای کوتاه اثر (Short-acting)
انسولین انسانی رگولار برای استفاده قبل از وعده‌های غذایی تهیه شده است. با این تفاوت که اثر این نوع انسولین دیرتر از انسولینهای سریع اثر، شروع می شود، بنابراین باید حداقل ۳۰ دقیقه قبل از غذا تزریق شود، ۳-۲ ساعت بعد از زمان تزریق به اوج اثر می رسد و حدوداً ۸-۶ ساعت در بدن باقی می‌ماند.
توجه داشته باشید انسولینهای سریع اثر و کوتاه اثر شفاف و بی رنگ هستند و در صورت تغییر رنگ یا رسوب نباید از آنها استفاده کرد.
انسولین متوسط اثر (Intermediate-acting)
انسولین انسانی NPH در این گروه قرار دارد. این انسولین از ترکیب یک ماده خاص )پروتامین) با انسولین رگولار تولید شده است که باعث می شود جذب آن در بدن آهسته تر شود، درنتیجه نسبت به دو نوع انسولین قبلی دیرتر شروع به اثر می کند (۲-۱ساعت بعد از تزریق) و مدت زمان بیشتری نیز در بدن باقی می‌ماند (۱۴-۱۲ ساعت بعد از تزریق) و ۸-۶ ساعت بعد از تزریق به اوج اثر خود می‌رسد. با توجه به زمان اثر این انسولین، NPH دو بار در روز تزریق می شود تا اثر آن تمام روز در بدن باقی بماند. درصورتی که شما برای کنترل دیابت از رگولار وNPH استفاده می نمایید، در زمان تزریق می توان این انسولین ها را با یک سرنگ و به صورت مخلوط تزریق نمایید.
توجه داشته باشید NPH ظاهری کدر و شیری رنگ دارد و پیش از تزریق باید به آرامی آن را تکان داده و مخلوط کنید.
انسولین طولانی اثر (Long-acting)
انسولینهای آنالوگ دِتِمیر و گلارژین در این گروه قرار دارند. این نوع انسولین‌ها دیرتر شروع به اثر می کنند (۲ تا ۴ ساعت بعد از تزریق) و معمولاً حدود ۲۰ الی ۲۴ ساعت در بدن باقی می مانند اما “مدت زمان مؤثر” آنها در افراد مختلف ممکن است متفاوت باشد و معمولاٌ یکبار در روز در ساعت مشخص که پزشک تعیین می نماید، تزریق می‌شود. البته بسته به نظر پزشک ممکن است این انسولین‌ها دو بار در روز نیز تزریق شوند.
توجه داشته باشید:
- زمان تزریق و تعداد دفعات تزریق این گروه از انسولین ها به نظر پزشک معالج و شرایط کنترل قند خون فرد بستگی دارد.
- انسولین های آنالوگ پایه شفاف و بی رنگ هستند و نمی‌توان آنها را با انواع دیگر انسولین‌ها مخلوط کرد.
- به هیچ عنوان از قلم و سرنگ مشترک برای تزریق انسولین استفاده نکنید. قلم خود را با افراد دیگر به اشتراک نگذارید، حتی اگر سر سوزن آن را عوض کرده باشید! اینکار باعث انتقال عفونت خواهد شد.
آگونیست گیرنده پپتید شبه گلوکاگون ۱ (GLP-1)
لیراگلوتاید به تنهایی یا با سایر داروها، همراه با یک رژیم غذایی مناسب و ورزش برای کنترل قند خون بالا در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود. مطالعات نشان داده است که در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ دارای بیماری‌های قلبی، استفاده از لیراگلوتاید به کاهش خطر حمله قلبی، سکته مغزی یا مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی کمک می‌کند.
لیراگلوتاید اثر یک هورمون طبیعی در بدن به نام اینکرتین را تقلید می‌کند که ترشح انسولین را در حضور قند خون بالا افزایش می‌دهد. این ترکیب همچنین تخلیه معده را کند می‌کند و با کاهش ترشح گلوکاگون باعث کاهش آزاد شدن قند از کبد می‌شود.
تزریق این داروها به صورت زیر جلدی و یک بار در روز انجام می‌شود و دوز مصرف آنها بستگی به شرایط کنترل قند خون و نظر پزشک دارد. معمولاً ابتدا پزشک درمان را با دوز پایین شروع می‌کند تا اثر جانبی مصرف آن کم شود و به تدریج دوز مصرفی را افزایش می دهد. شایع‌ترین اثرات جانبی مصرف لیراگلوتاید ممکن است حالت تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، سوء هاضمه، اسهال و یبوست باشد.
توجه داشته باشید:
لیراگلوتاید شفاف و بی رنگ است و در صورت تغییر رنگ یا رسوب نباید از آن استفاده کرد.
این دارو جایگزین انسولین نیست و مصرف آن همراه با انسولین حتماً باید با مشورت پزشک انجام شود.
در تزریق همزمان لیراگلوتاید و انسولین، این دو نباید به صورت مخلوط با هم تزریق شوند، بلکه به صورت جداگانه در یک ناحیه تزریق می‌شوند، اما باید نسبت به هم فاصله داشته باشند.